Hoe spreek je de ch uit?

De combinatie ch komt zowel in inheemse ('echt Nederlandse') woorden voor als in leenwoorden. In inheemse woorden klinkt hij vaak als soort 'g'-klank, maar niet altijd. Bij leenwoorden is er heel veel variatie in de uitspraak, omdat de ch in vrijwel elke taal weer net andere uitspraakmogelijkheden heeft.

Uitspraak als 'g'

Vooral in inheemse Nederlandse woorden klinkt de ch vaak als (de stemloze versie van) de 'g', zeker in de combinatie sch aan het begin van een woord. Verder komt deze uitspraak voor in een aantal leenwoorden, met name Griekse, en ook soms in Jiddische of Hebreeuwse:

• schade, schedel, schip, schoen, schuit, schijnen
• chaos, charisma, chassidisch, cheider, chemie, cherubijn, chitine, choreograaf, chijl, chylus, chloor, chroom (in België ook wel 'kloor' en 'kroom'), masochisme

Van oorsprong is er een verschil tussen g en ch: de g is stemhebbend en de ch stemloos, wat wil zeggen dat je stembanden bij een g meer trillen dan bij een ch. Maar veel mensen horen dat verschil niet, en voelen het ook niet - omdat er bij hun uitspraak van de g/ch toch al sprake is van geschraap in de keel.

Uitspraak als 'sj'

Vooral in Franse leenwoorden klinkt de ch als 'sj', en soms ook in leenwoorden uit andere talen:

• champagne, charlatan, chef, cheque, chic/chique, chirurg, chocolade, choqueren, parachute
• cache(geheugen), geocache(n), chips (in de eetbare betekenis)
• schlager, schlemiel (maar zie ook hieronder)

Uitspraak als 'tsj'

In Engelse leenwoorden, maar ook in enkele Spaanse, Indiase en Arabische, klinkt de ch meestal als 'tsj':

• chips (in de elektronica-betekenis), chipkaart, chatbot, coach, sandwich, charter, checken, cheeseburger, cheeta, chowchow, chutney, chief, chicklit, chillen, choker, chopsticks
• chachacha, gazpacho, chador, chai (latte), chorizo (ook met 'g'-klank), churros

Uitspraak als 'k'

In sommige woorden klinkt de ch als een 'k' voor een r of een l (met enige verschillen tussen Nederland en België):

• christelijk, Christus, chrysant (ook met 'g'-klank)
• (vooral in België:) chlamydia, chloor, chloroform

Daarnaast hoor je vaak een k in de combinatie cch (voor een i of e) in Italiaanse leenwoorden:

• latte macchiato, gnocchi, machiavellistisch, zucchini, zucchetti

Niet uitgesproken

Bij woorden die op -isch eindigen, vervalt de ch meestal in de uitspraak. -isch klinkt dus als 'ies':

• etnisch, komisch, Russisch

In de combinatie schr is de ch bij veel mensen niet hoorbaar; schr klinkt dan dus ongeveer als 'sr'. Bij sommige mensen geldt dat ook voor de ch in de combinatie schl, die dan klinkt als 'sl'.

• schrapen, schrijven, schrift, schroot, schroef
• schlager, schlemiel

Ook in een aantal namen die nog restanten van een oude spelling bevatten, wordt de ch niet uitgesproken, evenmin als in de afleidingen daarvan:

• 's-Hertogenbosch, Leidschendam, Vriescheloo
• Bosschenaar, Bossche bol, Vorstenbossche Boys